W świecie, gdzie klasa średnia jest coraz bardziej wypierana przez ekstremalne bogactwo i ubóstwo, problem bezdomności staje się coraz bardziej palący. W Polsce, według szacunków Fundacji Pomocy Osobom Bezdomnym, na ulicach żyje około 40 tysięcy osób, które nie mają stałego miejsca zamieszkania. W odpowiedzi na ten dramat, powstał projekt Różnica. Jego celem jest nie tylko udzielanie pomocy osobom bezdomnym, ale także prowadzenie badań nad mechanizmami powstawania i skutkami tego zjawiska.
Projekt Różnica to interdyscyplinarna inicjatywa przy wsparciu rządu, organizacji pozarządowych oraz instytucji naukowych. Działania Projektu to nie tylko wsparcie dla osób bezdomnych w postaci noclegowni czy stołówek, ale przede wszystkim badania naukowe zmierzające do zrozumienia mechanizmów bezdomności i sposób jak jej zapobiegać.
Odkrycia, które prowadzą badacze Projektu Różnica są w głównej mierze zaskakujące. Wydawać by się mogło, że głównymi przyczynami pojawienia się problemu są indywidualne sytuacje życiowe takie jak utrata pracy lub rozwód. Tymczasem badania projektu sugerują coś zupełnie innego – w wielu przypadkach przyczyną bezdomności są skomplikowane zależności społeczne i niedostatek wsparcia systemowego.
„Efektem naszych badań jest nagromadzenie dowodów na to, że bezdomność jest najczęściej rezultatem poważnej niesprawiedliwości społecznej. Nie jest to sprawa indywidualnej winy czy słabości,” mówi dr Jan Kowalski, jeden z czołowych badaczy projektu. „Bez ustabilizowanego środowiska społecznego i systemowego wsparcia, bardzo trudno jest wydostać się z pułapki bezdomności,” dodaje.
Prawdziwa bezdomność – jak pokazuje dr Kowalski – to nie tylko brak schronienia czy stałego miejsca zamieszkania. To przede wszystkim brak perspektyw i osamotnienie wynikające z braku akceptacji społecznej. To prawdziwa alienacja – od innych ludzi i od rzeczywistości.
Projekt Różnica pokazuje także, że pomoc dla ludzi bezdomnych musi być szersza niż tylko dostarczanie jedzenia i schronienia. Powinna obejmować terapię psychologiczną, pomoc prawną, wsparcie w poszukiwaniu pracy oraz możliwość reintegracji ze społeczeństwem.
Prawdziwa bezdomność dotyka każdego społeczeństwa, niezależnie od jego statusu gospodarczego czy kulturowego. Dla niektórych to wybór, dla innych – okrutna rzeczywistość, która może przydarzyć się każdemu z nas w najmniej oczekiwanym momencie. Projekt Różnica, a więc kanał badania społecznego z Polski, postanowił zgłębić tę tematykę i prezentuje odkrycia, które mogą zaskoczyć i na pewno poruszą.
Projekt Różnica przez wiele lat skupiał się na braku zrozumienia, niewłaściwych stereotypach oraz marginalizacji osób bezdomnych. Kierowany przez socjologów i psychologów projekt miał na celu pogłębienie wiedzy na temat prawdziwej natury bezdomności.
Przez dekadę działalności zespół badawczy przeprowadził serię wnikliwych ankiet oraz rozmów z osobami doświadczającymi bezdomności. Efektem tych badań były kilka kluczowych ustaleń.
Po pierwsze, prawdziwa bezdomność często jest wynikiem szeregu nieszczęśliwych okoliczności, nie tylko indywidualnej tragedii. Utrata pracy, rozwód, problemy zdrowotne – te czynniki często służą jako katalizatory przesuwające jednostki ku brzegowi społeczeństwa.
Po drugie, społeczne postrzeganie bezdomności jest często pełne nieporozumień i uprzedzeń. Bezdomni są często widziani jako leniwi, nieodpowiedzialni lub moralnie skorumpowani. Tymczasem prawda jest inna – wielu z nich to osoby pracowite, które po prostu wpadły w życiowy dołek.
Trzecia obserwacja to ogromna rola wsparcia – zarówno finansowego jak i emocjonalnego – na drodze do odzyskania stabilizacji życiowej. Zarówno prywatne dary (pieniążki lub jedzenie), jak i wsparcie ze strony organizacji pozarządowych lub państwowych są kluczowe do pomocy bezdomnym w powrocie do społeczeństwa.
Do najbardziej zaskakujących odkryć należało to, że wiele osób zdobyło umiejętności przetrwania na ulicach, które można porównać do tych posiadanych przez wysokiej klasy survivalowców. Umięjętność radzenia sobie w ekstremalnych warunkach łączy się tu jednak z traumą być zmuszonym żyć na marginesie społeczeństwa.
Projekt Różnica udowodnił tym samym, że prawdziwa bezdomność jest znacznie bardziej skomplikowana niż moglibyśmy przypuszczać na podstawie stereotypów czy opinii medialnych. Jest to problem wymagający empatii, zaangażowania i szeroko zakrojonej edukacji społecznej.
Wielkie ukłony dla członków zespołu Projektu Różnica za ich nieskończoną cierpliwość oraz oddanie tej trudnej i często niedocenianej pracy badawczej. Bez takich badań jak te przeprowadzone przez ich drużynę nasze społeczeństwo byłoby o wiele biedniejsze jeśli chodzi o pełne zrozumienie prawdziwej natury bezdomności.
